QĐND Online - Sau thất bại ở chiến trường biên giới Thu Đông 1950, tiếp đó lại bị đánh mạnh ở trung du và một số địa bàn khác, quân Pháp lâm vào thế phòng ngự bị động. Để giành lại quyền chủ động trên chiến trường, mùa đông năm 1951, chúng mở cuộc tiến công lên Hòa Bình với tham vọng xây dựng “Xứ Mường tự trị”, thực hiện chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, mở rộng khu chiếm đóng, tăng cường phòng ngự phía tây nam đồng bằng Bắc Bộ, ngăn chặn đường vận tải và liên lạc của ta từ Việt Bắc với Liên khu 3 và 4.
Để đạt được tham vọng đó, quân Pháp đã xây dựng cứ điểm Tu Vũ (thuộc xã Tân Tiến, huyện Thanh Sơn) nay là xã Tu Vũ, huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. Cứ điểm Tu Vũ được xây dựng với hệ thống các lô cốt, hầm ngầm, ụ chiến đấu kiên cố, có hào chiến đấu, hào giao thông nối liền tạo thành thế liên hoàn vững chắc được bao bọc với nhiều lớp hàng rào thép gai xen kẽ các bãi mìn dày đặc. Xung quanh cứ điểm được phát quang thành một vành đai "trắng", rộng khoảng trên 100m. Phía tây bắc cứ điểm, địch bố trí một sân bay dã chiến. Trên cồn cát giữa sông Đà là một số công sự chiến đấu.
Tại đây, ngoài một tiểu đoàn thuộc trung đoàn bộ binh Ma- rốc thứ nhất thiện chiến, còn được tăng cường một đại đội thuộc tiểu đoàn ngụy Mường thứ 6 và 6 xe tăng, xe thiết giáp. Địch tổ chức phòng ngự ở cứ điểm thành 3 khu A, B và C. Mỗi khu đều có nhiều lô cốt chiến đấu và hỏa lực mạnh. Riêng khu B đặt sở chỉ huy được chúng tăng cường nhiều loại vũ khí như ĐKZ 57 mm, pháo 37 mm, 1 lô cốt lớn và nhiều ụ chiến đấu. Khi cần Tu Vũ còn được yểm trợ của 19 khẩu pháo từ 3 trận địa ở Đá Chông, Chẹ, Thủ Pháp bên hữu ngạn sông Đà và được tăng viện lực lượng từ canô, tầu chiến theo đường sông.
Với quyết tâm bằng mọi giá phá tan kế hoạch chiếm đóng của địch trên cả mặt trận Hoà Bình và vùng địch hậu đồng bằng Bắc Bộ; tiêu diệt bằng được cứ điểm Tu Vũ vì đây là một vị trí quan trọng nằm trong tuyến phòng thủ then chốt phân khu sông Đà của địch và là hướng chủ yếu của ta tiến công đánh địch ở Hoà Bình. Quân và dân Tây Bắc, đặc biệt là quân và dân tỉnh Phú Thọ được Tổng quân ủy và Bộ Chỉ huy chiến dịch giao nhiệm vụ phối hợp với Trung đoàn 88 (Đại đoàn 308) đánh địch bên tả ngạn sông Đà, tiêu diệt cứ điểm Tu Vũ, đánh quân viện trên sông từ Tu Vũ đến thị xã Hoà Bình.
Ngày 10-12, tiếng súng mở màn chiến dịch Hoà Bình bắt đầu nổ trên tất cả các hướng. 17 giờ cùng ngày, Trung đoàn 88 và lực lượng vũ trang địa phương được lệnh tiến công tiêu diệt cứ điểm Tu Vũ. Theo kế hoạch hiệp đồng, đúng 20 giờ Trung đoàn 88 chia làm 3 mũi tiến công chiếm lĩnh trận địa, Tiểu đoàn 29, chiếm lĩnh phía đông, tiến đánh khu B, Tiểu đoàn 23 đánh phía bắc khu A, Tiểu đoàn 322 đột nhập khu vực đông nam diệt khu C. Phát hiện bị bao vây tiêu diệt, hoả lực của địch từ trong cứ điểm và ở 3 vị trí yểm trợ kháng cự quyết liệt, tạo thành một vành đai lửa bao quanh cứ điểm. Các đơn vị của ta bị pháo địch bắn dữ dội, nhưng với tinh thần anh dũng, kiên cường, quyết chiến, quyết thắng, cán bộ, chiến sỹ bí mật tiếp cận mục tiêu, triển khai lực lượng, hình thành thế bao vây, cắt gỡ một phần hàng rào, dùng hỏa lực chế áp quân địch, thọc sâu chia cắt tiêu diệt từng bộ phận, tiến tới tiêu diệt toàn bộ sinh lực địch...Cuộc chiến tại đây diễn ra vô cùng ác liệt, sau hơn 5 giờ chiến đấu, Trung đoàn 88 và lực lượng vũ trang địa phương đã làm chủ hoàn toàn cứ điểm Tu Vũ; tiêu diệt 155 tên, bắt sống 12 tên, phá huỷ 4 xe tăng xe, xe thiết giáp, 1 tàu chiến, 7 ụ súng; thu 10 súng đại liên và nhiều vũ khí, quân trang, quân dụng khác.
Chiến thắng Tu Vũ là một trong những trận đánh xuất sắc, có ý nghĩa châm ngòi, mở màn của chiến dịch Hoà Bình, làm rung chuyển tuyến phòng thủ sông Đà của địch; ta hoàn toàn làm chủ tả ngạn sông Đà, khai thông đường vận chuyển từ hậu phương Việt Bắc tới Hòa Bình. Đây là chiến thắng đầu tiên quân đội ta tiêu diệt một tiểu đoàn Âu - Phi tinh nhuệ của địch trong công sự vững chắc, tạo điều kiện để đập tan phòng tuyến sông Đà, khép chặt vòng vây, đánh thẳng vào thị xã Hòa Bình, làm thất bại âm mưu của địch đánh chiếm hậu phương để lập xứ Mường tự trị. Sau chiến thắng Tu Vũ, Trung đoàn 88 đã vinh dự được mang tên “Trung đoàn Tu Vũ”.
Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã gửi thư khen ngợi cán bộ, chiến sỹ và nhân dân địa phương, trong đó có đoạn viết: "...Chiến thắng Tu Vũ là trận công kiên lớn nhất mở màn chiến dịch. Nó thể hiện tinh thần hy sinh quả cảm, tích cực tiêu diệt địch và tính chủ động, linh hoạt trong chiến đấu... ".
Trong những năm tháng ác liệt đó, quân và dân Tây Bắc nói chung và tỉnh Phú Thọ nói riêng; đặc biệt là xã Tu Vũ và các địa bàn lân cận đã đồng cam, cộng khổ, kiên cường, anh dũng chiến đấu bảo vệ quê hương. Mặc dù bị địch kìm kẹp, khống chế, nhưng nhân dân luôn một lòng, một dạ tin tưởng và hướng về cách mạng, Chi bộ Đảng và chính quyền xã bí mật hoạt động, bám dân, bám làng, huy động sức người, sức của cùng bộ đội chiến đấu chống lại kẻ thù.
Về Tu Vũ hôm nay, phát huy truyền thống đơn vị anh hùng lực lượng vũ trang, Đảng bộ, chính quyền, lực lượng vũ trang và nhân dân các dân tộc xã Tu Vũ ra sức thi đua, đồng tâm, hiệp lực; gắn phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội với tăng cường tiềm lực quốc phòng- an ninh; xây dựng quê hương ngày càng khởi sắc. Các công trình điện, đường, trường, trạm được đầu tư xây dựng cơ bản góp phần làm thay đổi diện mạo quê hương và nâng cao đời sống nhân dân. Đảng bộ xã 10 năm liên tục đạt trong sạch vững mạnh, UBND và các đoàn thể được công nhận vững mạnh toàn diện. Lực lượng vũ trang địa phương luôn đạt danh hiệu đơn vị quyết thắng.
Những địa danh, tên đất, tên làng như Tu Vũ, Đồng Xuân, Bò Ngang, núi Yên Lãng, Ngòi Lát... và đặc biệt tượng đài Chiến thắng Tu Vũ vừa mới hoàn thành, uy nghi trên chiến trường xưa thêm minh chứng cho những chiến công oanh liệt của quân và dân Tây Bắc trong chống giặc ngoại xâm, là biểu tượng sinh động của lòng quả cảm và tinh thần yêu nước, sẽ mãi trường tồn cùng năm tháng.
Bài, ảnh: Ngô Văn Hùng
